Antropologia kulturowa

Celem zajęć jest przekazanie podstawowych wiadomości z zakresu współczesnej antropologii kulturowej. Treści przekazywane na wykładach nawiązują głównie do badań prowadzonych w ramach subdyscyplin współczesnej antropologii kulturowej, takich jak: antropologia płci, antropologia ciała, antropologia widowisk i antropologia pokrewieństwa. Ponadto na zajęciach zostaną omówione klasyczne orientacje antropologiczne. Celem wykładów jest także opanowanie przez studentów podstawowych terminów i pojęć z zakresu współczesnej antropologii kulturowej, budowanie świadomości relatywizmu kulturowego oraz dostarczenie narzędzi do analizy współczesności w kategoriach antropologicznych.

(1)Wymagania wstępne i dodatkowe

Bez prerekwizytów

(2) Treści kształcenia

1. Antropologia kultury jako nauka. Klasyczne paradygmaty, kierunki i szkoły w antropologii kulturowej. Definicje kultury. Kultura jako „sztuczne” środowisko człowieka. Subiektywny oraz intersubiektywny aspekt rzeczywistości kulturowej. Relatywizm kulturowy jako założenie poznawcze i postawa praktyczna. 2 godz./ 1 godz.

2. Hipotezy dotyczące antropogenezy. Początki kultury (paleolit i neolit) 1 godz./ 1,5 godz.

3. Ciało jako pierwsze narzędzie. Kulturowe zróżnicowanie sposobów posługiwania się ciałem. Ciało jako znak. Komunikacyjne funkcje posługiwania się ciałem. 2 godz./ 1 godz.

4. Kultura a jednostka. Ewolucja pojęcia osoby od identyfikacji z maską do kategorii filozoficznej. Psychika a osobowość w ujęciu psychoanalitycznym. Wpływ interakcji społecznych na kształtowanie osobowości. Podstawowe typy osobowości (osobowość modalna, osobowość podstawowa, osobowość statusowa). Dyskusja tzw. „charakteru narodowego”. 2,5 godz./ 1 godz.

5. Płeć i społeczeństwo. Pleć, seksualność i rodzina jako konstrukty społeczne. Pierwotne związki społeczne. Cechy dystynktywne rodziny. Tabu kazirodztwa. Małżeństwo jako więź grupowa. 2 godz./ 1godz.

6. Dzieciństwo jako kategoria kulturowa. Dziecko jako byt autonomiczny, jako posiadacz cech specyficznych, jako „mediator” między światami społecznymi oraz między ludźmi a bytami nadprzyrodzonymi. Koncepcja kultury prefiguratywnej, postfiguratywnej i kofiguratywnej. 2,5 godz./ 1 godz.

7. Kulturowe i historyczne odmiany modelu rodziny. Przemiany modelu rodziny w kulturze Zachodu. 1 godz./ 1,5 godz.

8. Rytuał, Zjawisko rytualizacji (biologiczny i kulturowy sens zachowań zrytualizowanych). Struktura i proces rytuału. Rytuały przejścia. Koncentracja życia społecznego w ceremoniach. Ceremonie a przemoc symboliczna. 2 godz./ 1,5 godz.

9. Systemy symboliczne. Struktura języka. Język jako rudymentarna forma kultury symbolicznej. Symbole i znaki. Oralność a piśmienność. Narracje. 2,5 godz./ 1 godz.

10. Mity, legendy, opowieści ludowe. Mit jako forma myślenia. Logika mitu. Mitologie współczesne. 2,5 godz/ 1,5 godz.

11. Przestrzeń w kulturach tradycyjnych: organizacja przestrzeni w doświadczeniu religijnym i świecki; tradycyjne wyobrażenie świat: kosmos i chaos; symbolika środka świata i granicy. Przestrzeń w kulturze współczesnej: ciało a relacje przestrzenne; dystanse: intymny, indywidualny, społeczny, publiczny. 2,5 godz./ 1,5 godz.

12. Krytyka społeczeństwa nowoczesnego. Nowoczesność jako kondycja i doświadczenie. Nowoczesność jako ponowoczesność. Posthumanizm. 2,5 godz./ 1,5 godz.

(3)Metody dydaktyczne i pomoce naukowe

Wykład z częścią dyskusyjną obejmującą lekturowe referaty studentów

Podstawowa

Antropologia kultury: Zagadnienia i wybór tekstów, oprac. Grzegorz Godlewski et al., Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2005

Wojciech Burszta, Antropologia kultury, Wydawnictwo „Zysk i S-ka”, Poznań 1998

Ewa Nowicka, Małgorzata Głowacka-Grajper (red.), Świat człowieka – świat kultury. Antologia tekstów klasycznej antropologii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007

Ewa Nowicka, Świat człowieka – świat kultury, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2003

Uzupełniająca

Phillippe Aries, Historia dzieciństwa. Dziecko i rodzina w dawnych czasach, Wydawnictwo „Marabut”, Gdańsk 1995

Èlisabeth Badinter, Historia miłości macierzyńskiej, Oficyna Wydawnicza „Volumen”: Liga Republikańska, Warszawa 1998

Marshall Berman, „Wszystko, co stałe, rozpływa się w powietrzu”: rzecz o doświadczeniu nowoczesności, Universitas, Kraków 2015

Francesco M. Cataluccio, Niedojrzałość: choroba naszych czasów, Wydawnictwo „Znak”, Kraków 2006

Jean Delumeau, Daniel Roche (red.), Historia ojców i ojcostwa, Oficyna Wydawnicza „Volumen”: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1995

Zbigniew Herbert, Barbarzyńca w ogrodzie, Fundacja Zeszytów Literackich, Warszawa 2004

Max Horkheimer, Dialektyka oświecenia: fragmenty filozoficzne, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2010

Renata Hryciuk, Gender: perspektywa antropologiczna, t.1-2, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2007

Marian Kempny, Antropologia bez dogmatów – teoria społeczna bez iluzji, IFiS PAN, Warszawa 1994

Leszek Kołakowski, Obecność mitu, Wydawnictwo „Prószyński i S-ka, Warszawa 2005

Agnieszka Kościańska, Antropologia seksualności, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2012

Mirosława Marody, Jednostka po nowoczesności: perspektywa socjologiczna, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2015

Marian B. Michalik, Maria Żmigrodzka-Wolska (red.), Kronika kobiet, Wydawnictwo „Kronika”, Warszawa 1993

Maria Tyszkowa (red.), Obszary spotkań dziecka i dorosłego w sztuce, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1989

WIEDZA

(„Student zna i rozumie...”)

1 podstawową problematykę i terminologię z zakresu antropologii kulturowej i jej relacje z innymi naukami społecznymi i humanistycznymi (PED2_W03; PED2_W15);

2 mechanizmy funkcjonowania wybranych zjawisk kultury w tym antropologicznych podstaw wychowania oraz rozumie zmiany zachodzące w świecie współczesnej kultury (PED2_W03; PED2_W15);

3 znaczenie relatywizmu kulturowego jako powstrzymywania się od oceniania jakichkolwiek praktyk kulturowych poza kontekstem w jakim funkcjonują, co prowadzi do większego „obiektywizmu” w postrzeganiu kultury „swojej” i „obcej”. (PED2_W03; PED2_W15).

UMIEJĘTNOŚCI

(„Student potrafi…”)

1 analizować i interpretować działania instytucji kultury i przedstawić procesy ich przemian w szerszym kontekście (PED2_U08;)

2 analizować, interpretować i rozumieć zjawiska kulturowe w kategoriach antropologicznych, a także odnosząc je do szerszych kontekstów kulturowych, strukturalnych i politycznych (PED2_U08);

3 interpretować zjawiska charakterystyczne dla świata wielokulturowego w kontekście przemian zachodzących w społeczeństwach współczesnych (PED2_U08).

KOMPETENCJE SPOŁECZNE

(„Student jest gotów do…”)

1 doceniania wagi własnej kultury i wartość innych kultur (PED2_K02);

2 sprawnego komunikowania się w oparciu o uporządkowaną argumentację w zakresie omawianych treści kształcenia (PED2_K02).

Udział w zajęciach, dyskusja PED2_U08, PED2_K02

Egzamin ustny PED2_W03, PED2_W15, PED2_U08